In recente berichtgeving hebben we gezien hoe het komt dat je precies dezelfde berichten én precies dezelfde onwaarheden op ogenschijnlijk totaal verschillende plaatsen tegenkomt. We onderzoeken de oorzaak en dynamiek hiervan.

De Spotlijster (in het Engels: Mockingbird) is een zangvogel. Een Spotlijster imiteert het geluid van andere vogelsoorten met als doel hen te misleiden en vervolgens hun nest te beroven. Wat een prachtig passende naam voor de inlichtingendiensten om te gebruiken voor het project dat structureel de media en journalistiek beïnvloedde.

Met Operation Mockingbird startte in de jaren ’50, kort na de oprichting van de CIA, een internationaal programma om de westerse media (krant, radio, tv) te infiltreren. Onder leiding van Allen Dulles zette de CIA zich in om te borgen dat het nieuws gebracht werd op een manier die Amerika (lees: CIA) gezind was. En dat ging behoorlijk ver.

Volgens sommige beschrijvingen was dit een reactie op de Sovjet Unie die het International Organization of Journalists startte met enigszins vergelijkbare doeleinden. Met die opmerking dat Operation Mockingbird uitsluitend in het geheim werd uitgevoerd.

Operation Mockingbird

De hierboven gelinkte Wikipedia-pagina spreekt van ‘alleged’ alsof het een wilde, onbewezen theorie betreft. Het is helaas geen wilde theorie maar officiële geschiedschrijving. Lees bijvoorbeeld eens het Rolling Stone artikel uit 1977. Dit werd later onderzocht door The Church Committee en aanvullend werd in 2007 documentatie uit de jaren ’70 verkregen waaruit bleek dat de CIA deze operatie één van hun “juwelen” noemde.

De CIA installeerde met Operation Mockingbird uiteindelijk medewerkers in alle grotere westerse mediabedrijven, op strategische plaatsen in de hiërarchie. Journalisten werden op de loonlijst gezet (naast erger praktijken) om nepnieuws berichtgeving te schrijven met het gewenste gedachtegoed van de CIA. In combinatie met redacteurs en uitgevers op de CIA loonlijst, en zelfs geheel eigen publicaties en hele persbureaus, werd het kinderlijk eenvoudig met gestuurde berichtgeving de publieke opinie te bespelen.

In West-Europese media, en in West-Europese persbureaus, werd uiteraard het gedachtegoed uit de VS overgenomen. Daar werd scherp op toegezien. West-Europa mocht immers niet vallen voor het communistische gedachtegoed. Dat was althans het CIA-verhaal erbij. Dit gebeurde dus niet alleen in de VS, ook in Europa en uiteraard ook in Nederland.

Officieel getuigde George H.W. Bush in 1976 als CIA-baas dat het programma gestopt was. Het soort macht dat Mockingbird gaf geef je uiteraard nooit zomaar weg. Deze Operatie ging verder onder Bush. De familie Bush profiteerde flink van deze constructie. Dit type grootschalige beïnvloeding is vandaag de dag geïnstitutionaliseerd.

Omkoping niet meer nodig

Sharyl Attkisson beschrijft in haar boek The Smear duidelijk dat inlichtingendiensten geen journalisten meer om hoeven te kopen. Journalisten komen tegenwoordig uit eigen beweging vrijwillig en onderdanig naar hen toe. Neem journalist Ken Dilanian van het gerenommeerde persbureau AP.

Dilanian biedt per e-mail zijn diensten aan bij een PR-medewerker van de CIA, met de belofte positieve verslaggeving te doen. Dilanian was “explicitly promising positive news coverage and sometimes sending the press office entire story drafts for review prior to publication.” Later stuurt hij concept tekst in ter review: “This is where we are headed”. Hij vraagt vervolgens om reactie en feedback: “Tell me if you guys want to push back on any of this.” Een nieuwe versie wordt later verstuurd met de vraag of het zo naar wens is: “does this look better? […] Guys, I’m about to file this if anyone wants to weigh in…” Dit lekte via Wikileaks en Dilanian werd daarna ‘CIA’s Mop-Up Man’ genoemd. Dit is echter geen uitzondering, zo werkt de journalistiek tegenwoordig.

Onlangs zagen we ook in Nederland dat de AIVD zelf stukken publiceert in de grote media. De NRC kopte op de voorkant van zijn papieren krant met dit bericht: ‘AIVD gaf VS cruciale informatie over Russische hacks’. Het is een ongenuanceerd Pro-AIVD stuk, waar de AIVD de Amerikanen een handje helpt door te claimen dat ze zagen dat de e-mail-server van de Democratic National Committee (DNC) gehackt werd door de Russen, waarmee ze impliciet ‘bewijzen’ dat de Russen verantwoordelijk waren voor de lek van de DNC e-mails naar Wikileaks.

Met de informatie die nu beschikbaar is, lijkt deze lek echter een activiteit geweest te zijn van een DNC-medewerker, Seth Rich. De DNC-lekker wilde Wikileaks informeren over misdadige praktijken die zich binnen de DNC voltrokken rondom de verkiezingen. De betrokkenen van Wikileaks ontkennen betrokkenheid van Rusland en Seth Rich werd na de lek vermoord. Toeval? Moest de moord op Rich gelden als voorbeeld voor anderen? Onderzoek zelf de situatie rondom Seth Rich eens.

Het benadelen van concurrenten

Begin 2018 werd mede door de gelekte informatie op Wikileaks duidelijk dat DNC-eigenaar Hillary Clinton haar democratische concurrent Bernie Sanders lelijk heeft benadeeld bij de voorverkiezingen binnen de democratische partij. De gezamenlijke media in de VS kozen er voor om zich in de berichtgeving vooral te richten op de betrokkenheid van Rusland bij de DNC-lek. Een mooie afleidingsmanoeuvre. De Nederlandse inlichtingendiensten in samenwerking met NRC lijken daarbij de Clintons een handje te willen helpen op een politiek belangrijk moment.

Het lijkt er uiteraard veel op dat Kees Versteegh als journalist dankbaar gebruikt werd door PR-medewerkers van de AIVD voor het publiceren van hun ‘informatie’ in de NRC. En NRC op hun beurt participeerde weer gewillig met een voorpagina artikel. Een mooie ‘scoop’ voor Versteegh, absoluut.

Goede banden met PR-medewerkers van de inlichtingendiensten zijn oprecht een carrière-maker in de hedendaagse journalistiek. Het betreft echter wel verborgen beïnvloeding en heel waarschijnlijk bewuste creatie en verspreiding van nepnieuws.

Het kan uiteraard ook anders

Met het kritisch verslag leggen van beleid en realiteit heeft de spotlijster media helaas weinig meer te maken. Echt objectieve journalistiek is tegenwoordig een schaarse uitzondering. Tijd dus voor een alternatief voor deze media. We zijn zeer onlangs met Platform Bewuste Media een nieuw initiatief gestart om het onafhankelijke en vrije woord weer een kans te geven. Een eerste resultaat is te zien op GezondeMedia.nl. Volg onze blog op Bouwen aan Beter voor meer informatie over onze initiatieven.